PREMIUM SELECTIE De 328 vogelsoorten van de Biesbosch in één monumentaal boek

In de dagen rond de jaarwisseling delen we een selectie van de meestgelezen Premium-artikelen op Bunniks Nieuws.nl. Vandaag een uitgebreid verhaal met prachtige foto’s over de totstandkoming van een fantastisch boek over de vogels in een van de mooiste natuurgebieden van Nederland. Het artikel is eerder gepubliceerd op 23 november.

door Louis van Oort

WERKENDAM Een pil van 570 bladzijden, 328 vogelsoorten, 638 foto’s en dik 4 jaar werk: op 12 december verschijnt de Avifauna van de Biesbosch, een boek waar je – bijna letterlijk – maar moeilijk omheen kunt. Sander Terlouw legde er, net als de vier andere auteurs, zijn ziel en zaligheid in, omdat de Biesbosch hem blijft fascineren. ,,Ik word steeds verliefder op dit gebied.”

Bij ‘avifauna’ zullen de meeste niet-vogelaars denken aan het vogelpark in Alphen aan de Rijn. Met avifauna wordt echter ook de uitgebreide beschrijving van de vogelwereld in een bepaald gebied bedoeld. In dit geval dus de Biesbosch, een enorm natuurgebied dat zich uitstrekt aan weerszijden van de grens tussen Zuid-Holland en Noord-Brabant. De grootte en diversiteit van het gebied maken dat het bij voorbaat een gigantische klus zou worden om de vogelwereld en alles wat daarmee te maken heeft te beschrijven. Sander Terlouw (37) uit Dordrecht besefte dat terdege toen dat idee voor het eerst bij hem opkwam: dit was te groot voor één persoon. Gelukkig wist hij in 2016 vier andere mannen te strikken die het avontuur wel met hem wilden aangaan, namelijk Albert de Jong, Rob Haan, Hans Gebuis en Reinier Jaquet. Nu, ruim 4 jaar later, is het zover: de Avifauna van de Biesbosch heeft het levenslicht gezien.

IJSVOGEL Terlouw beaamt dat het een enorme klus is geweest, maar dat het de voldoening extra groot maakt dat het boek er nu is. Hij vertelt het terwijl hij met de verslaggever over de waterpartijen van Hardenhoek staat te kijken, onderdeel van het ‘nieuwe’ natuurgebied de Noordwaard, ten westen van Werkendam. Aan het begin van het interview schiet een ijsvogel langs ons heen, en laat dat nou net de soort zijn waardoor Terlouw ooit aan het vogelen sloeg: ,,Eigenlijk was ik een visser. Maar op een gegeven moment zag ik een blauw vogeltje en moest ik weten wat dat was. Uiteindelijk bleek dat de ijsvogel te zijn en ik vond dat zo’n mooi dier dat ik mijn hengels heb ingeruild voor een verrekijker.”

(Tekst loopt door onder foto’s)

Sander Terlouw, in Hardenhoek. Een van de vele prachtige gebieden om vogels te kijken in de Biesbosch - Louis van Oort

Van het een kwam het ander. Hij werd lid van de Natuur- en Vogelwacht Biesbosch en deed al snel mee aan vogeltellingen en inventarisaties. Tegenwoordig geeft hij ook excursies in de Biesbosch. Terlouw werd al op jonge leeftijd gegrepen door het gebied: ,,Ik fietste zo vanuit de wijk de Dordtse Biesbosch in. Prachtig!” Hoe vaak hij er ook komt – en dat is héél vaak – het verveelt nooit. Sterker nog: ,,Ik word steeds verliefder op dit gebied.”

PARADIJS Dat is niet zo vreemd. De Biesbosch is ronduit indrukwekkend. Of je nu door de kreken in de wilgenmoerassen vaart of naar de massaal aanwezige watervogels in de talloze waterpartijen tuurt, de Biesbosch is een paradijs voor natuurliefhebbers in het algemeen en vogelaars in het bijzonder. Dat blijkt ook wel uit de lijst van liefst 328 vogelsoorten die ooit in het gebied zijn waargenomen: van zeer talrijke soorten als de tjiftjaf tot dwaalgasten als de witstaartkievit, die slechts één keer in de Biesbosch is gezien (in 2000). Daarnaast broeden er tegenwoordig 117 soorten regelmatig, iets wat maar weinig natuurgebieden in Nederland de Biesbosch na kunnen zeggen.

IJsvogel, een karakteristieke en fascinerende vogel van de Biesbosch - Hans Gebuis

Overigens waren dat er in 1970 ‘slechts’ 91. Sinds die tijd zijn er dus 26 broedvogels bijgekomen. Volgens Terlouw is dat toe te schrijven aan de ontwikkeling van moerasbossen en zo’n 3000 hectare nieuwe natuur die er sinds 1996 is bijgekomen. In de Noordwaard is bijvoorbeeld van 2010 tot 2016 een groot oppervlak aan landbouwgrond omgevormd tot nieuwe natuur. Dit is nu nog steeds een relatief ‘kaal’ gebied, met weinig begroeiing en veel water. Het is een zogenaamd pioniergebied dat zeer geschikt is voor allerlei vogels, zowel om te broeden als om voedsel te zoeken. Daarnaast heb je nog altijd de ‘oude’ Biesbosch, met volop bijna ondoordringbare moerasbossen. Met zo’n variatie krijg je een uitgebreid palet aan vogelsoorten, die stuk voor stuk in de Avifauna van de Biesbosch zijn terechtgekomen.

EB EN VLOED Maar er staat nog veel meer in het boek. Bijvoorbeeld over de geschiedenis van de Biesbosch van de afgelopen 100 jaar en de veranderingen die het gebied ondergaan heeft. Die waren enorm, zoals alles aan de Biesbosch ‘enorm’ lijkt. Tot de afsluiting van het Haringvliet in 1970, was de Biesbosch een getijdegebied, met meters verschil tussen eb en vloed. Bovendien was sprake van een complete grienden- en rietindustrie. Hierdoor bleef het gebied tamelijk kaal en pionierachtig; een beetje zoals de nieuwe natuur dus. Maar na de afsluiting en de teloorgang van de grienden- en rietcultuur kregen de wilgenbossen kans om te groeien.

De Biesbosch is het belangrijkste broedgebied van de Cetti’s zanger in Nederland - Hans Gebuis

Al die veranderingen hadden en hebben hun weerslag op de vogelstand. De grote karekiet, die het moet hebben van oud, lang en stevig riet, ging van 1000 paartjes naar nul. Ook weidevogels als kwartelkoning en veldleeuwerik ruimden het veld. Daarvoor in de plaats kwam een soort als Cetti’s zanger. Een schuwe vogel uit zuidelijk Europa (het veranderende klimaat speelt hier ook een rol), die je zelden ziet maar wiens explosieve zang onontkoombaar is. In 2006 broedde voor het eerst een Cetti’s zanger in de Biesbosch. Tegenwoordig zijn er al meer dan 1400 paartjes, waarmee de Biesbosch hét bolwerk voor deze soort in Nederland is.

Een gezenderde jonge zeearend uit de Biesbosch en een knobbelzwaan - Hans Gebuis

ZEEAREND EN VISAREND Een andere nieuwkomer is de zeearend, die hier sinds 2012 broedt. ,,Misschien wel de meest iconische soort van de Biesbosch”, aldus Terlouw. ,,Vooral ook omdat ‘ie symbool staat voor de uitbreiding van de Biesbosch: deze vogel heeft rust en ruimte nodig.”

Minstens zo opvallend is de visarend. De Biesbosch is de enige plaats in Nederland waar deze visetende roofvogel broedt; inmiddels met drie paartjes. Terlouw wil aan dit rijtje belangrijke Biesbosch-soorten ook nog even de gekraagde roostaart toevoegen. Dit is een prachtig gekleurde insecteneter, die het op veel plaatsen in het land moeilijk heeft, maar in de Biesbosch duidelijk zijn draai (veel voedsel dus) heeft gevonden.

Visarenden broeden sinds 2016 in de Biesbosch; dit jaar zelfs met drie paartjes! - Hans Gebuis

GESCHOTEN Naast de veranderingen in het landschap komen in de Avifauna van de Biesbosch ook markante vogelaars uit het verleden aan bod. ,,Een eeuw geleden ging dat vogelen heel anders. Toen werden de soorten die niet meteen herkend werden, gewoon geschoten. Dat maakte de determinatie een stuk eenvoudiger”, vertelt Terlouw lachend.

Verder zijn in het boek hoofdstukken opgenomen voor de overheden die verantwoordelijk zijn voor het beheer over en het beleid rond de Biesbosch. Tot slot is er aandacht voor het trektellen vanaf een telpost in de Dordtse Biesbosch. ,,We beschrijven dus alles wat er zat, zit en overvloog.”

Om de megaklus te klaren, moest het werk natuurlijk verdeeld worden. ,,Ik heb me overal mee bemoeid, loslaten is niet mijn sterkste punt”, zegt Terlouw besmuikt lachend. Naast de coördinatie heeft hij samen met Rob Haan en Albert de Jong het schrijfwerk op zich genomen. Reinier Jaquet heeft grotendeels de sponsorgelden bij elkaar ‘geharkt’, terwijl Hans Gebuis – de huisfotograaf van de Biesbosch – verantwoordelijk was voor de fotoredactie. ,,Maar uiteindelijk hebben we ons allemaal met alle bijdragen van elkaar bemoeid. Dat duurt langer maar is uiteindelijk wel beter voor het boek.”

Enorme aantallen eenden, zoals deze pijlstaarten, zijn te vinden in de nieuwe natuurpolders - Hans Gebuis

ZORGEN De nieuwe natuur heeft veel moois gebracht voor de vogelliefhebber. Maar er zijn ook zorgen. De Biesbosch is een Nationaal Park en heeft als zodanig een beschermde status. Waar de Brabantse Biesbosch, De Dordtse Biesbosch en de Sliedrechtse Biesbosch echter deel uitmaken van het Nationaal Park, valt de Noordwaard erbuiten. Terlouw en de zijnen hopen dat daar snel verandering in komt.

Daarnaast wordt de recreatiedruk op de Biesbosch steeds groter. ,,Nu in de winter is het rustig, maar in lente en zomer is het hier vaak gigantisch druk. En dat merk je toch aan de vogels. In kreken waar volop gevaren wordt, zie je dan weinig of geen vogels, terwijl kreken in een afgesloten gedeelte vaak ramvol zitten. Wat dat betreft hopen we op uitbreiding aan de randen van de Biesbosch, waar dan landbouw, recreatie en natuur kunnen samengaan. Een soort bufferzone dus, voor de kwetsbaardere gebieden.”

Als Terlouw, tot slot, een favoriete vogelervaring moet noemen in de Biesbosch komt het antwoord snel: ,,In je kano zitten en door de kleine kreekjes varen, in de vroege ochtend. Dat is echt magisch. Je kunt dan gewoon verdwalen in de Biesbosch; ik denk dat het de enige plek in Nederland is waar dat kan.”

Op 12 december verscheen de Avifauna van de Biesbosch. Kijk op www.biesboschboek.nl om te bestellen.

Dankzij de inmiddels honderden Premium-abonnementen kunnen de journalisten van BunniksNieuws.nl extra verhalen maken. Het geeft ons de ruimte om net even dieper te graven in onderzoeksdocumenten, verder over de grens te kijken bij mensen die niet meer in Bunnik wonen (Groeten uit) en meer tijd te nemen voor een uitgebreid interview als dit. Wilt u bijdragen aan deze vorm van kwalitatief goede lokale journalistiek? Word dan ook abonnee. Dat kan al vanaf 3,95 per maand via https://www.bunniksnieuws.nl/abonnement/bunniksnieuws/bestellen