Een monument met een levensverhaal

Fort bij Rijnauwen werd van het najaar 1942 tot het voorjaar van 1944 door de Duitse bezetters gebruikt als fusilladeplaats. Er zijn minimaal 52 mensen omgebracht. Na de oorlog werd het fort door de Nederlandse Krijgsmacht gebruikt voor opslag van munitie. In 1947 werd door nabestaanden het eerste deel van het monument neergezet; een muur met de tekst 'Opdat wij nooit vergeten' en drie namen van gevallenen.

Hans Nap woont in Bunnik en geeft rondleidingen op het fort. Hij is gepensioneerd onderwijzer en verdiept zich al jaren in de geschiedenis van dit terrein. "Tot 1967 was het fort niet toegankelijk voor publiek. Elke vorm van bezoek was moeizaam, omdat er munitie opgeslagen lag. In 1967 werd het Fort overgedragen aan de Dienst der Domeinen (red.: de aangewezen instantie om Rijkseigendom over te dragen of te verkopen)."

In diezelfde periode, toen duidelijk werd dat het Rijk van het fort af wilde, ontstonden er plannen voor het terrein. Hans Nap: "De sterrenwacht in Utrecht had verregaande plannen om een nieuwe sterrenwacht neer te zetten, de tekeningen lagen al klaar." Het gebouw zou in de hoek van het huidige monument komen, maar daar werd een stokje voor gestoken. "Er was jarenlang geen onderhoud gepleegd, waardoor bijzondere plantensoorten waren opgedoken. Een commissie uit Den Haag besloot uiteindelijk dat de natuur daar te bijzonder was."

In 1976 kwam het fort in handen van Staatsbosbeheer. Dat bood mogelijkheden voor nabestaanden om hun geliefden te herdenken op de plek waar zij geëxecuteerd waren. In 1980 vond de eerste stille tocht plaats. Sindsdien is nooit een jaar overgeslagen. Ook de Rotaryclub Bunnik was nauw betrokken bij die eerste herdenking. En dat is de serviceclub nog steeds.

Voor de jaren tachtig was het monument niet meer dan een vlaggenmast en één muurtje met de namen van drie van de gevallenen. In de jaren voor die eerste herdenking veranderde dat. Er kwamen gedenkstenen bij. Maar ook werd er in 1980 een flink hekwerk geplaatst, dat het monument aanzien gaf. Hans: "Het hek komt van de van Sijpesteijnkazerne achter Centraal Station Utrecht, die destijds moest wijken voor de bouw van Hoog Catharijne."

In 1981 werd de Stichting Herdenkingsmonument Fort Rhijnauwen opgericht. De stichting stelde zich ten doel om het monument te behouden, de jaarlijkse herdenking te organiseren en de gegevens van de gefusilleerden te archiveren. Dat is nog altijd de doelstelling van de stichting, tegenwoordig met Janneke Schermers, Bunniker en voormalig Tweede Kamerlid, als voorzitter. Janneke Schermers: "Het besef dat in de prachtige natuuromgeving van het Fort tientallen jonge mensen die vochten voor onze vrijheid hun laatste schrede hebben gezet, geeft ons steeds weer de motivatie om de herinnering aan hen levend te houden."

Behalve het hekwerk, kwam er in de jaren tachtig ook een klok bij. Hans Nap: "De klok komt uit de Lucaskerk uit Hoograven, Utrecht. De kerk werd gesloopt, een onbekende schonk de klok aan de stichting." De klokkenstoel is ontworpen, vervaardigd en in 1985 geplaatst door oud-bestuurslid Joop den Ouden. Kort na de plaatsing is Joop den Ouden overleden.

Als u er langsloopt op 4 mei of tijdens een rondleiding op een ander moment, moet u toch eens naar de details kijken. Hans: "De klok heeft vier palen van verschillende lengtes. Dat staat symbool voor de verschillende leeftijden van de gefusilleerden. Er zijn grove lijnen gebruikt, dat symboliseert de grove manier waarop hier een einde kwam aan mensenlevens." (AC)