Jeroen Haan is sinds september 2019 aan het werk als dijkgraaf voor HDSR
Jeroen Haan is sinds september 2019 aan het werk als dijkgraaf voor HDSR Aschwin Snel Fotografie

Dijkgraaf Jeroen Haan: vanwege klimaatverandering zijn waterschapsverkiezingen van groot belang

10 maart 2023 om 16:16 Politiek Tips van de redactie

De stempassen zijn op de mat gevallen. Op woensdag 15 maart gaan de stembussen open voor de verkiezingen van de Provinciale Staten, maar ook voor die van de waterschappen - in deze regio is dat voor het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden (HDSR). Dijkgraaf Jeroen Haan spreekt hier over de steeds belangrijker wordende rol van het waterschap. Het gaat niet langer alleen om veilige dijken, maar ook klimaatuitdagingen zoals droogte, overstromingen, biodiversiteit en het opwekken van energie vragen alle aandacht. Haan roept op: geef water een stem, door te gaan stemmen 15 maart!

Dat een goed functionerend waterschap van groot belang is voor onze veiligheid, staat waarschijnlijk bij weinig inwoners op het netvlies. Jeroen Haan durft de bewering aan dat zonder het werk van het waterschap, Nederland niet zou bestaan: ,,Zo’n 60 procent van ons land zou overstromen. Vandaar onze doelstelling ‘droge voeten, veilige dijken, schoon water’.” Daarnaast is er de taak van het zuiveren het rioolwater - het afvalwater dat uit woningen en bedrijven komt. ,,Hiermee werken wij elke dag ook keihard aan de volksgezondheid. Het zuiveren van afvalwater is van levensbelang. Je ziet letterlijk de leeftijd van mensen stijgen in landen waar dit goed is geregeld.”

Het gebied waar HDSR verantwoordelijk is laat zich aan één kant markeren door de Utrechtse Heuvelrug. Simpel gezegd: ,,Druppels water die vanaf de Heuvelrug deze kant (Houten, red.) op rollen zijn voor HDSR, rollen ze de andere kant op dan is het voor waterschap Vallei en Veluwe.”

GROTE ROL BIJ HOOG WATER OF EXTREME DROOGTE

Het werk van het waterschap gaat dus niet meer alleen over veiligheid van dijken en zuiveren van water. Door klimaatverandering is er steeds vaker sprake van hoog water of extreme droogte: ,,De urgentie van ons werk wordt groter. Extremen worden extremer. Het wordt heter, en dan ook langer heet. Het wordt droger, en dan ook flink droger. En als het regent wordt het natter, en dan ook stevig natter.”

Het water komt ook nog eens van alle kanten, aldus de dijkgraaf. Niet alleen de zeespiegel stijgt, maar rivierafvoeren - zoals de Lek en de Kromme Rijn - krijgen meer water te verwerken als in de zomer regenbuien heftiger worden, en ook nog eens langer op dezelfde plek blijven hangen. Haan: ,In België, Duitsland en Limburg zijn we hiermee geconfronteerd - met helaas zelfs dodelijke slachtoffers.”

WATERBUFFERS CREËREN

Het waterschap werkt aan verschillende oplossingen: ,,Voor tijden van droogte willen we regenwater proberen vast te houden in de bodem, of opslaan in piekbergingen. We kijken of we op de Utrechtse Heuvelrug regenwater naar het grondwater kunnen geleiden. Als buffer, een natuurlijke opslag voor drogere tijden. We gebruiken zoveel mogelijk gebiedseigen water, want dat zijn de planten en dieren gewend.” 

Het grondwater dat aan de voet van de heuvelrug weer boven komt is heel zuiver. Via sloten voorziet het de natuurgebieden op de flanken van water, aldus Jeroen Haan: ,,In de droge zomer van 2019 werden sloten voor een deel gevoed door grondwater. Toen hebben we agrariërs gezegd dat ze dit water niet langer konden gebruiken om land te besproeien, wel mocht vee er nog uit drinken. Dat is dus een politiek verdelingsvraagstuk. Mensen die gaan stemmen voor het waterschap kunnen mee bepalen wat in dit soort situaties onze keuzes worden.”

(tekst loopt door onder foto)


De lage waterstand bij het veer in de Lek (archief 29 aug 2022) - Frans Pels

WATER VERDELEN BIJ DROOGTE

In extreme droogte van deze zomer is water overgepompt naar de Kromme rijn, met welke reden gebeurde dat?

,,Het water in de Nederrijn en de Lek stond zo laag dat het niet meer via natuurlijk verloop de Kromme Rijn in kon stromen. In Wijk bij Duurstede is de inlaat dichtgezet en via de Caspergouw is er water uit het Amsterdam Rijn-kanaal ingelaten. Dat deden we ten behoeve van landbouw en natuur die water nodig hadden. Doe je dat niet, dan geeft dat onomkeerbare schade aan de natuur, maar ook economische schade aan de landbouw.”

Het waterschap gaat over het watersysteem als geheel. ,,Bij een crisis of calamiteit komen wij in beeld om de keuze te maken hoe we het water gaan verdelen. Hier lopen we wel tegen grenzen aan van wat wij kunnen regelen. We hebben hulp van partners nodig. Zo hebben glastuinbouwers steeds vaker eigen waterbassins, dat maakt ze voor een deel zelfvoorzienend. Dat water hoeft dan niet uit het watersysteem te komen. Ditzelfde kunnen we gaan doen met natuurterreinen. Maar ook een agrariër kan een bassin aanleggen.” 

TIJDIG BETROKKEN BIJ WONINGBOUW

Veel van het doen en laten van het waterschap centreert zich om de grote hamvraag: ,,Hoe voorkomen we dat de klimaatverandering steeds verder doorgaat, want dan wordt onze opgave ook steeds groter.”

Toekomstige opgaven van het waterschap reiken daarom steeds verder: ,,In deze dringende tijden willen we tijdig betrokken worden bij het maken van ruimtelijke keuzes, zeker als het gaat om de vraag waar water ergens tijdelijk kan worden geparkeerd. Maar ook als nieuwe woonwijken worden gebouwd, dan spelen vragen waar dit het best kan in het licht van overstromingen? Waar komt de waterdragende functie?” HDSR wil meer vooraf meedoen: ,,Wij zitten nu bij de watertoets van het bestemmingsplan vaak achteraf met een rood potlood dingen te veranderen. We willen eerder aan tafel komen om al in het ontwerp mee te denken. Water is sleutel van veel maatschappelijke vragen die er nu liggen.”

(tekst loopt door onder foto)


Hoog water met ondergelopen steigers en parkeerplaatsen in Wijk bij Duurstede (archief juli 2021) - Ali van Vemde

LEKDIJK IS VOORDEUR VAN DE RANDSTAD

Voor de Utrechtse Heuvelrug en de Kromme Rijnstreek wordt de Lekdijk versterkt. Wat behelst dit project?

,,De Rijntakken worden gevoed door het hele stroomgebied van de Rijn en door het smeltwater uit de Alpen. De Rijn verandert van karakter van een smeltwaterrivier, naar een regenwaterrivier - want de extreme regenval komt ook in de Rijn terecht. De Lekdijk beschermt een groot deel van westelijk Nederland tegen overstromingen. De Lekdijk is eigenlijk de voordeur van de Randstad. In het traject tussen Amerongen en Houten wordt de dijk deels opgehoogd, maar ook sterker gemaakt. Ook zijn er ingrepen tegen het risico van piping (daarbij stroomt er water onder de dijk door, red) - dat is precisiewerk.”

RIOOLWATERZUIVERING VERVANGEN

In Zeist staat het vervangen van de rioolwaterzuivering (RWZI) op het programma, wanneer staat deze er?

Momenteel wordt de aanbesteding voorbereid. Deze RWZI wordt grofweg op de plek van de bestaande gebouwd. Omdat het zuiveringsproces tijdens de verbouwing gewoon moet blijven doorgaan, geeft dat een wat ingewikkeld bouwproces, waardoor het ook langer kan duren. De bedoeling is dat de nieuwe RWZI eind 2027 grotendeels in bedrijf is. Daarna komt er nog een installatie om medicijnresten uit het rioolwater te verwijderen, de verwachting is dat het hele project in 2029 klaar is. Als het af is, merkt de Zeistenaar hier weinig van. Het zou mooi zijn als door de betere kwaliteit van het gezuiverde water de Zeister Grift nog net wat mooier wordt.”

REGENWATER AFKOPPELEN

Jeroen Haan vertelt over de toekomstige ontwikkelingen om regenwater af te koppelen: ,,Regenwater is redelijk schoon en dat loopt via straten en riolen naar de zuivering. Eigenlijk willen we dit regenwater afkoppelen, zodat alleen het vieze huishoudelijke en industriële afvalwater op de zuivering terecht komt. Een RWZI doet het eigenlijk het best met flink vies water, als dat gaat broeien dan kunnen de bacteriën het water beter schoonmaken.”

ZELF ENERGIE OPWEKKEN

Waterschappen pakken steeds vaker een rol in energieopwekking. Wat zijn hierbij de mogelijkheden en voor wie doet HDSR dit?

,,Als waterschap nemen we verantwoordelijkheid door te kijken hoe we kunnen stoppen met fossiele energie. Wat elektriciteit betreft zijn we grote verbruikers op de waterzuiveringen. Deze energie proberen we voor onszelf duurzaam op te wekken. Warmte hebben we nodig voor de bacteriën, maar we kunnen ook warmte maatschappelijk beschikbaar stellen. In Utrecht zetten we een warmtepomp op het warme rioolwater, deze warmte gaan we leveren aan de stadsverwarming - goed voor 10.000 woningen. Daarnaast onderzoeken we nog meer nieuwe toepassingen van aquathermie als energiebron.” 

BIODIVERSITEIT HOOG OP AGENDA

Bij het waterschap staat biodiversiteit hoog op de agenda, maar het is het algemeen bestuur die bepaalt hoe ver die ambities reiken. Zo wordt momenteel gekeken of de RWZI in Utrecht een biodiverse plek in de stad zou kunnen zijn voor planten en dieren. Door te gaan stemmen beïnvloedt de kiezer dergelijke keuzes.  

Kennelijk staat het waterschap voor meer politieke keuzes dan ooit?

,,Water vraagt ruimte, en als wij het niet de ruimte geven, dan neemt het ruimte. Dat is dus een ruimtelijk vraagstuk. Er komen belangen op tafel; gaan we eerst de natuur helpen, of gaan we de landbouw helpen? Die belangenafweging is politiek.” 

Agrariërs hebben belang bij een lager peil en de natuur bij een hoger peil omdat dit meer soortenvariëteit geeft. Op basis van deze afweging zouden mensen een bepaalde politieke partij kunnen kiezen. Heb je nog een voorbeeld?

,,Zeker. Onze opdracht is het water schoon te maken, maar hoe schoon is schoon genoeg? Moeten alle microplastics en medicijnresten eruit? Ons bestuur heeft gezegd: wij gaan elke twee jaar een zuivering aanpakken zodat de microplastics en medicijnresten eruit worden gefilterd. Dat is een ontzettend politieke afweging, die inspanning kost en die we in belastinggeld moeten ophalen. Er valt echt wat te kiezen. Mijn oproep is dus; ga stemmen, denk na wat voor jou belangrijk is.”

ER VALT DUS WAT TE KIEZEN

Bij het waterschap hebben politieke partijen verschillende ambities. Dat betreft het waterpeil - ten gunste van de agrariër, of van biodiversiteit? Dat gaat over het verdelen van water bij droogte, wat gaat voor? Er zijn ambities over het meer of minder zuiveren van microplastics en medicijnen. Ten aanzien van energieopwekking kunnen verschillende keuzes worden gemaakt, zoals het plaatsen van windmolens op terreinen van het waterschap. Ook liggen er financiële keuzes zoals: betaalt de vervuiler meer belasting, of iedereen hetzelfde vaste bedrag? Ga je voor duurzaamheid, of voor lagere belastingen? En: moeten we droogte gewoon accepteren, of het aanpakken?

STEMWIJZER

Voor mensen die zich nader willen informeren over de HDSR verkiezingen is er een verkiezingswebsite in de lucht. Wat kan helpen bij de keuze is het invullen van de stemwijzer hdsr.mijnstem.nl. Jeroen Haan geeft als tip om ook eens te kijken op overstroming.nl, overstroomik.nl, of de nieuwe website van het tv programma Ruimteschip Aarde.

OPEN DAG

Op zaterdag 4 maart is er tussen 11 en 16 uur bij het waterschapskantoor aan de Poldermolen 2 in Houten een politieke informatiemarkt. Hier kunnen inwoners zich nader informeren bij de 14 politieke partijen die deelnemen aan de waterschapsverkiezingen in het HDSR gebied.

In het algemeen bestuur van waterschap HDSR zijn 30 zetels te verdelen. Voorheen waren er 7 benoemde zetels, maar die van het bedrijfsleven zijn door de rijksoverheid geschrapt. Er zijn nu nog 2 benoemde zetels voor agrariërs en 2 voor natuurterreinen. Het algemeen bestuur wordt voor vier jaar gekozen. De dijkgraaf is qua rol te vergelijken met een burgemeester. Samen met heemraden (te vergelijken met wethouders) vormt hij het dagelijks bestuur. Hij is tevens voorzitter van het algemeen bestuur (AB), dat in deze vergelijking de gemeenteraad zou zijn. HDSR is gevestigd in Houten en heeft 16 waterzuiveringsinstallaties. In 2022 vierde deze regio 900 jaar waterbeheer. 

Kuun Jenniskens
Deel dit artikel via:
advertentie
advertentie